Ôl-troed carbon ar gyfer tyfwyr

Mynd i’r afael â newid yn yr hinsawdd yw un o brif flaenoriaethau llywodraethau ledled y byd. Mae Llywodraeth Cymru wedi nodi ei phenderfyniad i fynd i’r afael â’r mater drwy wneud Datganiad Argyfwng Hinsawdd ym mis Ebrill 2019. Yn ychwanegol, mae Cyfoeth Naturiol Cymru wedi cyhoeddi canlyniadau’r Prosiect Carbon Bositif fel rhan o raglen ehangach o waith er mwyn mynd i’r afael â’r newid yn yr hinsawdd.

Mae diwydiannau bwyd ac amaeth yn gwneud cyfraniad sylweddol i allyriadau Nwyon Tŷ Gwydr, yn cyfrif am tua 20% o allyriadau’r byd yn ôl y FAO . Fodd bynnag, mae ganddynt hefyd botensial enfawr i ddal a storio carbon, er enghraifft drwy gynyddu mater organig pridd ac ail-goedwigo, ac felly maent hefyd yn rhan o’r ateb.

Y cam cyntaf tuag at reoli unrhyw beth yw gallu ei fesur. Yn ystod yr 20 mlynedd diwethaf gwelwyd cynnydd cyflym yn nifer y cyfrifianellau carbon sydd ar gael. Mae’r canllaw hwn yn esbonio sut maent yn gweithio ac yn rhoi manylion am ddwy system sy’n arbennig o addas a phriodol i gynhyrchwyr garddwriaethol.

Nodi olion-troed busnesau sy’n ymwneud â’r tir

Mae cyfrifo’r olion traed ar gyfer ffermydd yn fwy cymhleth nag ar gyfer mathau eraill o fusnes oherwydd:

  • Mae busnesau amaethyddol a busnesau garddwriaethol yn benodol, yn systemau cymhleth
  • Yn y rhan fwyaf o ddiwydiannau, y prif nwy tŷ gwydr a allyrrir yw carbon deuocsid (CO2). Ym maes amaethyddiaeth a garddwriaeth, mae methan (CH4) ac ocsid nitraidd (N2O) yn llawer pwysicach. Dim ond tua 8% o gyfanswm allyriadau amaethyddol sydd o CO2*.
  • Fel y trafodwyd uchod, gallant ddal a storio carbon yn ogystal â gollwng carbon

*Mae gan wahanol nwyon botensial cynhesu byd-eang gwahanol. Er mwyn ystyried hyn, defnyddir CO2 e sy’n gyfatebol i Co2. Mae 1Kg o CH4 yn cael yr un effaith â 25kg o CO2 (er ei fod â bywyd llawer byrrach yn yr atmosffer) ac felly mae ganddo 25 CO2 e. Mae gan N2O 298 CO2 e

Pam cyfrifo ôl-troed carbon?

  • Helpu tyfwyr i fesur, monitro a lleihau eu hôl troed amgylcheddol ac wedyn gwella effeithlonrwydd a pherfformiad eu busnesau
  • Fel arf marchnata i helpu defnyddwyr sy’n ymwybodol o’r amgylchedd i ddewis y cynhyrchion a brynant
  • Llywio’r gwaith o ddatblygu strategaethau a pholisi ac arddangos darpariaeth ‘Nwyddau Cyhoeddus’. Bydd yr olaf yn gynyddol bwysig gan mai hon fydd y sail y bydd y llywodraeth yn gwneud taliadau cymorth i dyfwyr

Sut mae cyfrifianellau carbon yn gweithio

Mae’r egwyddor y mae pob cyfrifiannell yn gweithio arni yn syml iawn. Mae dwy gydran

  • Cronfa ddata gyda ffigurau safonol ar gyfer allyriadau (neu gyfraddau dal a storio carbon) sy’n gysylltiedig â phob eitem neu broses unigol
  • Data sy’n benodol i fferm (e.e. maint wedi’i fesur mewn hectarau, arferion amaethu, faint o wrtaith / tail a ddefnyddir)

Mae’r gyfrifiannell yn lluosi’r ddwy gydran hon gyda’i gilydd i roi cyfanswm yr allyriadau sy’n gysylltiedig â phob paramedr. Yna, mae’n eu hychwanegu at ei gilydd i roi amcangyfrif o’r allyriadau net sy’n gysylltiedig â’r fferm neu’r fenter benodol honno, fel y dangosir isod

  Eitem Manylion Unedau CO2e (t) CYFANSWM CO2e (t)
ALLYRIADAU Tanwydd Disel coch (l) 500 0.0034 1.70
Cnydau Arian Tatws (t) 8 0.0312 0.25
  Llysiau maes (t) 20 0.0094 0.19
Cnydau Adeiladu Ffrwythlondeb Ffacbys (ha) 0.25 0.666 0.17
  Meillionen goch (ha) 0.25 1.004 0.25
Mewnbynnau Ffosffad craig (t) 1 1.1 1.10
  Gwrteithiwr N (t) 0.6 2.81 1.69
  Plaladdwyr 0.08 0.03 0.0024
Cyfanswm Allyriadau       5.34
STOR

IO

 Deunydd Organig Pridd Cynnydd 0.2% dros 5 mlynedd (ha) 2 3.19 6.38
Perthi (m)   600 0.0007 0.42
Ffiniau maes   600 0.0002 0.12
Cyfanswm Storio       6.92
ALLYRIADAU NET         -1.58.

Yn deillio o Becyn Cymorth Carbon Fferm sy’n seiliedig ar fferm ddamcaniaethol

Cwmpas cyfrifianellau carbon

Mae’r ‘cwmpas’ yn diffinio’r hyn a gynhwysir yn ffigurau’r gronfa ddata safonol.

  • Mae cwmpas 1 yn cyfeirio at allyriadau uniongyrchol o ffynonellau y mae’r fferm yn berchen arnynt neu’n eu rheoli. Mae hyn yn cynnwys allyriadau o ddisel a ddefnyddir gan dractorau, propan a ddefnyddiwyd i gynhesu twneli lluosogi ac allyriadau uniongyrchol o briddoedd
  • Mae cwmpas 2 hefyd yn cynnwys allyriadau sy’n gysylltiedig â chynhyrchu trydan a brynir a ddefnyddiwyd ar y fferm
  • Mae cwmpas 3 yn cyfeirio at allyriadau anuniongyrchol sy’n gysylltiedig â chynhyrchu, prosesu a dosbarthu mewnbynnau i’r system ffermio. Mae’r rhain yn cynnwys y carbon a ‘ymgorfforir’ wrth gynhyrchu hadau, gwrteithiau a phlaladdwyr

Datblygwyd y diffiniadau hyn gan Gyngor Busnes y Byd ar gyfer Datblygu Cynaliadwy (WBCSD) ac fe’u derbynnir yn rhyngwladol.

Cyfrifo allyriadau cynnyrch

Mae’r enghraifft uchod yn cyfrifo allyriadau net system gynhyrchu, ond mae diddordeb cynyddol mewn argraffu cynhyrchion unigol ar droed, yn hytrach na ffermydd. Mae’r broses hon yn rhoi cyfrif am yr holl effeithiau amgylcheddol sy’n gysylltiedig â chynnyrch o gaffael deunydd crai hyd at gynhyrchu, defnyddio a gwaredu. Cyfeirir at yr ymagwedd hon fel ‘Asesiad Cylch Bywyd’ a chafodd ei chymhwyso am y tro cyntaf i gnydau drwy waith arloesol yr Athro Gareth Edwards – Jones ym Mhrifysgol Bangor.

Cyfyngiadau

Y gronfa ddata safonol yw’r sylfaen ar gyfer adeiladu’r cyfrifianellau a bydd unrhyw wendidau yn y set ddata yn cael eu hadlewyrchu yn y canlyniadau terfynol. Yn ddelfrydol, caiff y ffigurau allyriadau safonol eu gwirio’n annibynnol, ond mewn rhai achosion nid yw’r data ar gael neu maent yn destun safbwyntiau gwahanol o fewn y gymuned wyddonol. Mae hyn yn arbennig o wir yn y data Cwmpas 3 a’r cyfraddau storio carbon.

Safonau rhyngwladol

Cyn 2008, nid oedd dull safonol o gyfrifo ôl troed carbon yn bodoli. O ganlyniad, yn aml, roedd yn anodd dehongli canlyniadau ac roedd bron yn amhosib cymharu allbynnau un cyfrifiannell â’r llall. I fynd i’r afael â’r mater hwn, cyflwynwyd PAS (Manyleb a Gytunwyd yn Gyhoeddus) 2050 fel methodoleg gytunedig i fesur ‘Cylchred bywyd’ allyriadau nwyon tŷ gwydr. Mae’r manylion ar gael yma, ond at ddibenion y canllaw hwn, mae’n ddigonol gwybod bod y safonau hyn yn bodoli a bod pob un o’r prif gyfrifianellau sy’n cael eu defnyddio ar hyn o bryd, gan gynnwys y ddau a amlygir isod, yn glynu wrthynt.

Dewis y gyfrifiannell gywir

Mae nifer o faterion allweddol i’w hystyried wrth ddewis cyfrifiannell:

  • Pa mor hawdd i’w defnyddio Mae hyn yn cynnwys ffactorau fel; pa mor hawdd yw cofnodi data; sut mae’r system yn mynd â chi drwy bob cam o’r broses gyfrifo; pa mor hawdd yw symud rhwng gwahanol sgriniau neu daenlenni; a ‘theimlad’ cyffredinol y rhaglen (e.e. ffontiau, lliwiau, faint o wybodaeth sydd ar bob sgrin ac ati).
  • Symlrwydd yn erbyn cywirdeb Fel rheol, dylai’r systemau fod mor syml â phosibl. Fodd bynnag, mae lefel benodol o gymhlethdod isod ac mae’n annhebygol y bydd y canlyniadau yn gynrychioliadol neu’n ddefnyddiol. Yn ychwanegol at hyn, ceir cyfaddawdu rhwng symlrwydd, cywirdeb a’r amser sydd ei angen i gwblhau asesiad.
  • Cwmpas a setiau data. Gwnewch yn siŵr bod cwmpas yr ôl troed yn briodol ar gyfer diben y gyfrifiannell.
  • Dehongli’r canlyniadau. Dylai’r canlyniadau fod yn hawdd eu deall, yn rhoi digon o fanylion i nodi camau ymarferol sy’n benodol i’r fferm er mwyn lleihau ôl troed y busnes.

Rhai cyfrifianellau allweddol

Mae llawer o gyfrifianellau ar gael, ond bydd y canllawiau hyn yn canolbwyntio ar ddau yn unig: Y Gyfrifiannell Carbon Fferm a’r Offeryn Cool Farm. Dewiswyd y rhain am eu perthnasedd i arddwriaeth, pa mor hawdd yw eu defnyddio, a’r cydbwysedd priodol rhwng bod yn gymharol gyflym i’w defnyddio, a chynhyrchu gwybodaeth ddefnyddiol sy’n rhesymol gywir.

Crynhoir eu nodweddion allweddol isod.

 

 

  Cyfrifiannell Carbon Fferm Offeryn Cool Farm
Allyriadau carbon ü ü
Storio carbon ü  
Dŵr   ü
Bioamrywiaeth   ü
Gwastraff bwyd   ü
Ystod o gnydau garddwriaethol Cul Lletach
Pa mor hawdd i’w ddefnyddio (Cofnodi data) Hawdd Hawdd
Eglurder o ran adrodd a dehongli Da Da
Amser nodi data 30 munud 30 munud
Cydymffurfio â PAS 2050 ü ü
Ffocws ar organig/ agroecoleg Cadarn Canolig
Cost Am ddim Am ddim

Cyfrifiannell Carbon Fferm

Trosolwg

Cafodd y Gyfrifiannell Carbon Fferm ei datblygu gan gynhyrchwyr, ac mae un ohonynt yn arddwr marchnad, ac adlewyrchir hyn yn ei berthnasedd i dyfwyr. Mae’n taro cydbwysedd rhwng bod yn weddol gywir ar un llaw, a pheidio â bod yn rhy feichus ar y llaw arall. Ei nod yw darparu digon o wybodaeth i alluogi tyfwyr i nodi’r camau y mae angen eu cymryd i leihau allyriadau a chynyddu faint o garbon sy’n cael ei storio. Mae’n canolbwyntio ar systemau ffermio agroecolegol ac organig, a adlewyrchir gan ystod ehangach o ddewisiadau ar gyfer cnydau adeiladu ffrwythlondeb a thail gwyrdd o gymharu â’r rhan fwyaf o systemau eraill. Mae hefyd yn galluogi asesiad llawer manylach o botensial y fferm o ran storio o gymharu â’r rhan fwyaf o gyfrifianellau eraill

Cwmpas

Cwmpas y gyfrifiannell yw 1, 2 a 3 ac felly mae’n cwmpasu allyriadau uniongyrchol ac anuniongyrchol. Mae’r Gyfrifiannell Carbon Fferm yn cydymffurfio â PAS 2050.

Casglu a chofnodi data

Casglu data’r fferm i gyfrannu at y system yw’r cam mwyaf llafurus, ond ar ôl y tro cyntaf, bydd yn haws i’w gyfrifo ar ôl hynny. Mae taenlen i’ch cynorthwyo ar gael yma.

Mae cofnodi data yn syml, yn glir ac yn reddfol, ac mae’n cymryd tua 30 munud.

Adrodd

Mae’r system yn cynhyrchu adroddiadau yn awtomatig ac yn eu cyflwyno fel tablau o graffiau ar sawl lefel wahanol, gan gynnwys:

  • Allyriadau carbon net ar gyfer y fferm gyfan
  • Cyfraniad pob categori at allyriadau/ storio carbon mewn termau absoliwt a pherthnasol i’w gilydd
  • Caiff cyfraniad gwahanol gydrannau o fewn pob categori (ar gyfer ‘tanwyddau’ eu rhannu’n ‘disel coch’, ‘propan’ a ‘nwy’).

Gellir dod o hyd i ganlyniadau manwl ar gyfer fferm ddamcaniaethol yma, a rhoddir trosolwg isod.

Offeryn Cool Farm

Trosolwg

Mae’r Offeryn Cool Farm wedi’i ddatblygu gan y Cool Farm Alliance sy’n cynnwys cynhyrchwyr, proseswyr a manwerthwyr bwyd allweddol. Mae ganddo gylch gwaith ehangach na’r Gyfrifiannell Carbon Fferm sydd hefyd yn ymdrin â:

  • Dŵr
  • Bioamrywiaeth
  • Gwastraff bwyd

Mae llai o bwyslais ar gnydau adeiladu ffrwythlondeb biolegol a thail gwyrdd ac nid yw’n ceisio asesu potensial y fferm i ddal a storio carbon. Fodd bynnag, mae ganddo ddata safonol ar gyfer ystod ehangach o gnydau, sydd ar gyfer garddwriaeth yn cynnwys: afalau; tatws; tomatos; mafon; llus a mefus.

Cwmpas

Cwmpas y gyfrifiannell yw 1, 2 a 3 ac felly mae’n cwmpasu allyriadau uniongyrchol ac anuniongyrchol ac mae’n cydymffurfio â PAS 2050

Casglu data mewnbwn

Bydd angen y wybodaeth ganlynol ar gyfer y 12 mis blaenorol diwethaf:

  • Crynodeb o’r fferm gan gynnwys mentrau ac ardaloedd cnydio
  • Cyfanswm gwastraff cnydau a rheolaeth
  • Data sylfaenol am bridd (dosbarthiad, pH, Deunydd Organig)
  • Mewnbynnau gan gynnwys mewnbynnau organig ac anorganig a phlaladdwyr
  • Defnyddio ynni tanwydd
  • Colli bwyd a gwastraff
  • Cludo (i’r farchnad)

Fel yr Offeryn Carbon Fferm, mae mewnbynnu data yn syml, yn glir ac yn reddfol, ac yn debygol o gymryd tua 30 munud.

Adrodd

Mae’r system yn cynhyrchu adroddiadau yn awtomatig ac yn eu cyflwyno fel tablau o graffiau ar sawl lefel wahanol, gan gynnwys:

  • Allyriadau carbon net ar gyfer y fferm gyfan
  • Cyfraniad pob categori at allyriadau carbon mewn termau absoliwt a rhyddhau i’r naill a’r llall
  • Cyfraniad gwahanol gydrannau o bob categori

Mae canlyniadau ar gyfer allyriadau nwyon tŷ gwydr y fferm ddamcaniaethol hon i’w gweld isod ac yn cynnwys manylion fel a ganlyn:

  • 2 ha o lysiau maes cymysg
  • Cyfartaledd y cnwd 20t/ ha
  • Ffrwythlondeb yn seiliedig ar 170 kg N/ Ha, ynghyd â thail
  • Defnydd doeth o blaladdwyr a ffwngleiddiaid
  • Nodweddion bioamrywiaeth yn cynnwys:
    • Mwy na 7 rhywogaeth o gnydau
    • 400 m o berthi
    • 100 ymyl trac
    • 1 o ardaloedd heb eu trin (e.e. corneli caeau ac ardaloedd gwlyb)

Allyriadau – Offeryn Cool Farm

Bioamrywiaeth – Offeryn Cool Farm

Adnoddau

  • Canllaw i PAS 2050 (2011) Ymddiriedolaeth Garbon, Defra, Sefydliad Safonau Prydeinig

https://aggie-horticulture.tamu.edu/faculty/hall/publications/PAS2050_Guide.pdf

http://www.organiccentrewales.org.uk/uploads/footprint_update_2013.pdf